หน้าแรก|กระดาน|รีวิว|ประมูล|ตลาด|เปิดท้าย

เบ็ดลอย : เบ็ดง่ายๆ

เบ็ดลอย เป็นเบ็ดตกปลา ทำง่าย ใช้ง่าย ไม่มีกลไกซับซ้อน เป็นเครื่องมือจับปลาระดับพื้นฐาน จึงพบทั่วไป แต่เบ็ดลอยทำให้เข้าใจระดับของเทคนิคเครื่องมือและการเปลี่ยนแปลงวัสดุใช้งานในชีวิตประจำวันของชาวบ้าน

เบ็ดลอย ประกอบด้วยทุ่นและตัวเบ็ด ส่วนทุ่นใช้เปลือกมะพร้าวแห้ง ๑ ซีก เอาไฟเผาบริเวณผิวของเปลือกมะพร้าวเพื่อเพิ่มความแกร่ง และเพื่อทำลายส่วนใยของผิวด้านในไม่ให้มีใยรก บริเวณผิวด้านในเมื่อเผาแล้วจึงต้องขูดแต่งให้เรียบร้อย

การขูดแต่งและการเผาเปลือกมะพร้าวอาจดูเป็นเรื่องเล็กๆ แต่เป็นขั้นตอนที่ชาวบ้านให้ความสำคัญอย่าง มาก เพราะถ้าใช้เปลือกมะพร้าวแห้งธรรมดาๆ มาทำเป็นทุ่น หรือเปลือกมะพร้าวที่มีเยื่อมีใยรก ใยจะดูดน้ำไว้ อาจทำให้วัชพืช ฝุ่นเกาะติด หรือทำให้เปลือกมะพร้าวดูดซึมน้ำจนบวม ราขึ้น อายุการใช้งานสั้น

เมื่อเผาและขูดแต่งผิวของเปลือกมะพร้าวแล้ว จึงเจาะรูบริเวณกึ่งกลางเปลือกมะพร้าว เจาะให้ทะลุเพื่อใช้ร้อยเชือกที่เป็นสายเบ็ด เชือกนี้มีขนาดใหญ่เมื่อเทียบกับเชือกที่ใช้กับการตกเบ็ดทั่วไป คือเป็นเชือกที่มีขนาด เส้นผ่าศูนย์กลาง ๐.๓ เซนติเมตร นำมาทบกันจำนวน ๓ เส้น ให้ยาวเท่ากัน โดยมีความยาวประมาณเส้นละ ๒๐ เซนติเมตร มัดเป็นปมไว้ด้านบน แล้วร้อยเชือกจากด้านเปลือกภายในที่อยู่ด้านบนลงมา ที่ปลายเชือกทั้ง ๓ นำ มามัดกับเบ็ดตัวใหญ่ที่เตรียมไว้

ตัวเบ็ดมีขนาดใหญ่กว่าเบ็ดทั่วไปมาก คือมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ ๐.๕ เซนติเมตร ยาวประมาณ ๑๐ เซนติเมตร ตัวเบ็ดงอกว้างประมาณ ๓ เซนติเมตร

การใช้เบ็ดลอยต้องใช้ครั้งละหลายๆ อัน นำไปลอยน้ำให้ห่างกันพอสมควร เบ็ดลอยจะไหลไปตามกระแส น้ำ ผู้ใช้จึงต้องพายเรือลำเล็กๆ ลอยน้ำตามไปด้วย เมื่อเบ็ดลอยเคลื่อนไหวผิดปกติ สังเกตได้จากทุ่นที่ผลุบๆ โผล่ๆ ในน้ำ แสดงว่าปลากำลังกระตุกเหยื่อ เจ้าของเบ็ดจะประวิงเวลาสักครู่ จนแน่ใจว่าปลาฮุบเหยื่อแล้ว ปลาสงบ หมดแรงแล้วจึงพายเรือไปปลดปลาออกจากเบ็ด

เหยื่อที่ใช้ เช่น ข้าวสุกหุงให้เหนียว แล้วเอามีดหั่นเป็นก้อน หรือกล้วยสุกหั่นครึ่งลูก มักตกได้ปลาเทโพ ปลาเทโพที่โตสมบูรณ์เต็มที่ มีขนาดตัวยาวเกือบเมตร บางตัวที่ชาวบ้านตกได้มีขนาด ๑ เมตร หรือ ๑.๒๐ เมตรก็มี ปลาเทโพมีรสชาติอร่อย นิยมทำแกงเทโพ แกงกะทิ แกงเผ็ด น้ำขลุกขลิก ใส่พริกอ่อน มะเขือ หรือแกงฉู่ฉี่ โดยทั่วไปปลาเทโพน้ำหนักตัว ๒-๓ กิโลกรัม หรือมากกว่านี้ น้อยกว่านี้บ้าง การที่ปลาตัวใหญ่ใช้ปลา ๒-๓ ชิ้น ก็พอหม้อแกงแล้ว ส่วนที่เหลือแกงก็แบ่งญาติ แบ่งเพื่อนบ้าน หรือหมักเกลือ ทำปลาเกลือตากแห้งเก็บไว้

ประเด็นที่น่าสนใจคือ เบ็ดลอยใช้คราวละหลายๆ อัน ๔-๕ อัน หรือเป็น ๑๐ อัน และปลาเทโพชอบอยู่รวมเป็นฝูง ประกอบกับว่ายปราดเปรียว โอกาสที่ปลาเทโพติดเบ็ดจึงเกิดง่าย บ่อย และจำนวนมาก หมายความว่าปลาที่เหลือกิน เหลือเก็บ เหลือจากแจกจ่าย จึงนำไปขาย

เบ็ดลอยที่ดูว่ามีลักษณะเรียบง่าย จึงให้ผลตอบแทนคุ้มค่า ซึ่งนอกจากปลาเทโพแล้ว เบ็ดลอยยังตกได้ปลาอื่นๆ เนื้ออร่อย ตัวใหญ่อีก ขึ้นกับว่าใช้เหยื่ออะไร เช่น ใช้รำบีบเป็นก้อนๆ มักได้ปลาตะเพียน หรือปลาสวาย ใช้ลูกปลาช่อน ได้ปลาชะโด ใช้เหยื่ออย่างปลาเล็กปลาน้อย หรือกุ้ง มักได้ปลาเค้า โดยรวมๆ มักเป็นปลา ขนาดใหญ่เหมาะสมกับเบ็ดตัวใหญ่ เชือกเส้นใหญ่ ทุ่นทนๆ ที่ชาวบ้านลงทุนไว้

นอกจากทุ่นเปลือกมะพร้าว ยังมีทุ่นกระบอกไม้ไผ่อีก ซึ่งก็ต้องรมควันเหมือนๆ กัน เพื่อให้วัสดุแกร่งขึ้น ทนขึ้น ปัจจุบันชาวบ้านนิยมใช้ทุ่นพลาสติก เพราะหาง่าย ทนทาน ไม่ต้องซ่อมแซม ไม่ต้องลงมือลงแรงอย่างวัสดุธรรมชาติ

เบ็ดลอยที่ว่าทำง่ายๆ เมื่อเปรียบเทียบกับเครื่องมือจับปลาอื่นๆ ในอดีต ก็ยังเห็นได้ว่าชาวบ้านยังต้องลงแรงคิดประดิษฐ์ มีการตระเตรียม มีการคิดทำให้ทุ่นทน มีการคิดและเรียนรู้เรื่องเหยื่อ เรื่องขนาดเบ็ด เพื่อให้ได้ปลาขนาดใหญ่ที่ต้องการ หมายความว่าเบ็ดลอยในอดีตที่ว่าทำง่าย ใช้ง่ายกว่าเครื่องมืออื่น ก็ยังผ่านการลงแรง ลงใจของชาวบ้าน

เบ็ดลอยในทุกวันนี้ ก็ยังทำง่ายๆ ตัวเบ็ดอาจเล็กลงเพื่อให้ปลาตัวเล็กมีโอกาสติด ทุ่นพลาสติกทนหลายชั่วอายุกว่าทุ่นธรรมชาติ เบ็ดลอยในอดีตที่ว่าทำง่าย ใช้ง่ายแล้ว เบ็ดลอยสมัยนี้ยิ่งง่ายกว่า ทนทานใช้งานนานปี อาจไม่หวังผลเท่าอดีต คือให้พออยู่ได้และง่ายขึ้น

จาก พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านจ่าทวี จังหวัดพิษณุโลก